GENERAŁ STANISŁAW MACZEK
„Żołnierz polski bić się może o wolność wszystkich narodów- umiera tylko dla Polski”

 

 Urodził się w miejscowości Szczerzec pod Lwowem w rodzinie sędziego Witolda i Anny z Czernych. Rodzina Maczka była pochodzenia chorwackiego (jego kuzynem był znany chorwacki działacz narodowy w międzywojennej Jugosławii- Vladko Maček. W 1910 roku ukończył gimnazjum w Drohobyczu. Po ukończeniu gimnazjum przeniósł się z rodziną do Lwowa. W latach 1910–1914 studiował na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Lwowskiego: filozofię pod kierunkiem prof. Kazimierza Twardowskiego oraz filologię polską u profesorów Wilhelma Bruchnalskiego i Józefa Kallenbacha. Równocześnie wszedł w środowisko akademickie tętniące działalnością patriotyczną, odbył przeszkolenie wojskowe i w 1912 dołączył do Związku Strzeleckiego. Służbę w Legionach Piłsudskiego uniemożliwiło mu powołanie do armii austro-węgierskiej.
Podczas I wojny światowej został wcielony do armii austro-węgierskiej i wysłany wraz z pułkiem południowo tyrolskim na front włoski. Nad rzeką Isonzo w październiku 1916 roku został podporucznikiem i dowódcą kompanii. Dowodząc kompanią wsławił się licznymi akcjami, za które otrzymał austriackie odznaczenia wojskowe. W lutym 1918 roku został ranny i trafił do wiedeńskiego szpitala, a po jego opuszczeniu otrzymał trzymiesięczny urlop, który spędził we Lwowie.. Po jego zakończeniu wrócił na front włoski, walczył w jednostkach strzelców alpejskich i dosłużył się stopnia porucznika. Po zawieszeniu broni 11 listopada 1918 r. zdezerterował i przedostał się do Krosna, gdzie już 14 listopada wstąpił do Wojska Polskiego i 14 listopada zameldował się u płk. Juliana Swobody, dowódcy garnizonu Krosno. Tego samego dnia otrzymał dowództwo kompanii krośnieńskiej, przybyłej do Sanoka. Wczasie walk polsko-ukraińskich żołnierze Maczka zdobyli węzeł kolejowy Chyrów i pobliski Felsztyn, ale dalsze natarcie- na Sambor- już się nie powiodło. Przez całą zimę 1918/1919 zreorganizowany 3 Batalion Strzelców Sanockich, pozostawał w Chyrowie, wiążąc duże siły ukraińskie. W kwietniu 1919 jednostka dowodzona przez Maczka niemal samodzielnie zdobyła Drohobycz i Borysław, a później Stanisławów. Po nadejściu kontrofensywy ukraińskiej, kompania-jako odwód dywizji-dostała rozkaz wycofania się ze Stanisławowa. Po drodze, w czerwcu 1919, przeszła walki o wioskę Czerniów i panujące nad okolicą wzgórze, silnie bronione przez Ukraińców. Bezpośrednio po zdobyciu tej pozycji porucznik Maczek został awansowany na polu walki przez Józefa Piłsudskiego do stopnia kapitana. Potem lotna kompania szturmowa brała udział w walkach o Buczacz, Czortków, Husiatyn i doszła aż do rzeki Zbrucz, za którą w połowie lipca 1919 wycofały się wojska ukraińskie, odrzucone w ten sposób na teren Ukraińskiej Republiki Ludowej.


Po ustaniu walk polsko-ukraińskich, zimą 1919/1920, Maczek został przeniesiony do zadań sztabowych. Wykonując zadania oficera łącznikowego sztabu armii i wysłany do grupy gen. Krajowskiego, kpt. Stanisław Maczek został odcięty od swojego sztabu przez oddziały Budionnego. W tej sytuacji zameldował się we Lwowie u gen. Iwaszkiewicza. Za jego zgodą odtworzył swój batalion szturmowy, włączony wkrótce w skład dywizji jazdy gen. Rómmla.W połowie sierpnia 1920 batalion kpt. Maczka zdobywając miasto Waręż przełamał front 24 dywizji sowieckiej i umożliwił wyjście dywizji kawalerii podążającej za armią Budionnego w kierunku Warszawy. Oddział o oficjalnej już nazwie "Baon szturmowy 1. dyw. kawalerii kpt. Maczka" został potem skierowany do Zamościa, gdzie uzupełniono sprzęt i przeszkolono żołnierzy. Później-wraz z całą dywizją-baon przeszedł w rejon rzeki Słucz, gdzie zastał go koniec działań wojennych.


Po zakończeniu działań wojennych pozostał w zawodowej służbie wojskowej. 1 czerwca 1921 pełnił służbę w Dowództwie 20 Dywizji Piechoty. 3 maja 1922 został zweryfikowany w stopniu majora, a 1 grudnia 1924 awansował na podpułkownika. W październiku 1927 został przeniesiony do 76 Pułku Piechoty w Grodnie na stanowisko zastępcy dowódcy pułku.. Na pułkownika został awansowany 1 stycznia 1931 roku. 16 lutego 1935 został mianowany dowódcą piechoty dywizyjnej 7 Dywizji Piechoty w Częstochowie. 30 października 1938 w Bielsku, w czasie rewindykacji Zaolzia objął dowództwo 10 Brygady Kawalerii, pierwszej wielkiej jednostki pancerno-motorowej Wojska Polskiego.


W 1939 r. Maczek wraz ze swą jednostką brał udział w walkach odwrotowych i działaniach opóźniających na rzecz Armii Kraków i Armii Karpaty. Zadał niemieckiemu XXII Korpusowi Pancernemu ciężkie straty w bitwach pod Jordanowem, Wiśniczem, Łańcutem i Rzeszowem. Od piętnastego września walczył po raz kolejny w obronie Lwowa, jednak już 18 września, po najeździe ZSRR na Polskę zmuszony był wraz z całą jednostką przerwać walkę z Niemcami i wobec nadciągających jednostek Armii Czerwonej przekroczyć granicę polsko-węgierską. 15 listopada 1939, w uznaniu zasług, otrzymał awans do stopnia generała brygady, a za udział w wojnie obronnej 1939 otrzymał Krzyż Złoty Orderu Virtuti Militari.


Niezatrzymywany przez władze węgierskie, 21 października 1939 Maczek przedostał się do Francji. Tam otrzymał przydział na dowódcę ośrodka wojskowego w Coëtquidan. Został dowódcą lekkiej brygady pancernej w Sainte-Cécile. Z powodu trudności czynionych przez władze francuskie nie udało mu się w pełni utworzyć planowanej dywizji pancernej. Faktycznie z całej dywizji do maja 1940 uformowano niecałą brygadę. Po agresji niemieckiej w czerwcu 1940, Maczek na czele odtworzonej 10 Brygady Kawalerii Pancernej wyruszył na front w Szampanii. Tam, wraz z elementami Brygady, walczył m.in. w walkach w rejonie bagien Saint Gond. Na skutek niewykonalnego rozkazu dowództwa o zajęciu Montbard i mostów na Kanale Burgundzkim, resztki brygady Maczka zostały odcięte. Generał wydał rozkaz o zniszczeniu sprzętu i przebił się wraz z pół tysiącem swych żołnierzy do Marsylii.

Stanisław Maczek podczas dowodzenia dywizją 1944

Stamtąd w przebraniu Araba przez Tunis, Maroko, Portugalię i Gibraltar dotarł do Szkocji.
21 września dotarł do Wielkiej Brytanii, gdzie otrzymał przydział na stanowisko dowódcy 2 Brygady Strzelców, którą przekształcono z powrotem w 10 Brygadę Kawalerii Pancernej, a w lutym 1942- w 1 Dywizję Pancerną.1 sierpnia 1944 dywizja wylądowała w Normandii, w pobliżu Caen. W składzie 2 Korpusu Kanadyjskiego, gen. Maczek dowodził swą dywizją w zwycięskiej bitwie pod Falaise, gdzie zdecydowana obrona Mont Ormel (Wzgórze 262 znane też jako "Maczuga") przez jego dywizję uniemożliwiła większej grupie rozbitków 7 Armii wydostanie się z kotła. 8 sierpnia 1944 roku ruszyło natarcie wzdłuż szosy Caen-Falaise.
W ciągłych walkach z Wehrmachtem gen. Maczek prowadził dywizję w kierunku Belgii i Holandii. Wyzwolił m.in. Ypres, Gandawę i Passchendale. Dzięki znakomitemu manewrowi oskrzydlającemu, po ciężkich walkach Maczkowi udało się wyzwolić Bredę bez strat wśród ludności cywilnej. 26 marca 1945 pod Łukiem Triumfalnym w Paryżu został odznaczony Komandorią Krzyża Legii Honorowej. 4 maja 1945 dywizja dotarła do bazy Kriegsmarine w Wilhelmshaven, gdzie generał przyjął kapitulację dowództwa twierdzy, bazy Kriegsmarine, floty "Ostfriesland”, resztki dziesięciu dywizji piechoty oraz 8 pułków piechoty i artylerii. 1 czerwca 1945 został awansowany do stopnia generała dywizji.
W dniu 19 maja 1945 roku w miasteczku niemieckim Haren, wcześniej zdobytym przez 1 Dywizję Pancerną, gen. Stanisław Maczek i jego żołnierze, stworzyli tymczasowe lokum dla Polaków, jeńców byłych niemieckich obozów, żołnierzy, którzy nie mieli dachu nad głową. W miasteczku mieszkało ok. 5000 Polaków, w tym 1728 kobiet, kobiet uczestniczek powstania warszawskiego, więzionych w obozie Stalagu VI w Oberlangen. Zgodę na utworzenie polskiego miasteczka wydał marszałek polny Bernard Law Montgomery. Miasteczko początkowo nosiło nazwę Lwów, nazwę Maczków nadał miasteczku gen. Tadeusz Bór-Komorowski. W Maczkowie były polskie nazwy ulic: Jagiellońska, Legionów, Mickiewicza, Łyczakowska.
Po zakończeniu działań wojennych Stanisław Maczek pozostał na emigracji w Edynburgu. Od września 1945 dowodził jednostkami polskimi, które pozostały w Wielkiej Brytanii aż do ich demobilizacji we wrześniu 1947. Pozbawiony świadczeń przysługujących żołnierzom alianckim, rozpoczął pracę jako sprzedawca, a następnie barman w restauracji hoteli prowadzonych wówczas przez polskich emigrantów: „Dorchester” i „Learmonth” w Edynburgu. Na wniosek ponad 40 000 mieszkańców Bredy generałowi przyznano honorowe obywatelstwo Holandii.

 

 

Grób gen. Stanisława Maczka na cmentarzu żołnierzy Polskich w Bredzie

 

26 września 1946 r. Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej, na podstawie ustawy z 1920 r. „O obywatelstwie Państwa Polskiego”, pozbawił Maczka polskiego obywatelstwa w związku z „przyjęciem bez zgody właściwych władz polskich, urzędu publicznego w państwie obcym, a to podejmując się funkcji współorganizowania Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczeń, będącego formacją paramilitarną stanowiącą część armii brytyjskiej” W 1971 roku Rada Ministrów PRL, na czele której stał premier Jaroszewicz, uchyliła decyzję TRJN, ale uchwała w tej sprawie nie została opublikowana.
 15 marca 1989 r. rząd PRL premiera Mieczysława Rakowskiego uchylił uchwałę pozbawiającą Stanisława Maczka obywatelstwa. 26 lutego 1989 r. dostarczono generałowi prywatny list od premiera Rakowskiego z przeprosinami za odebranie obywatelstwa. 11 listopada 1990 r. został awansowany przez prezydenta RP na uchodźstwie do stopnia generała broni. Zmarł 11 XII 1994 w Edynburgu. Został pochowany zgodnie z jego życzeniem, na cmentarzu żołnierzy polskich w Bredzie. Uroczystości pogrzebowe odbyły się z pełnym ceremoniałem wojskowym i udziałem licznych delegacji. Breda pamiętała-na wielu budynkach wywieszone były polskie flagi, a w oknach wystawowych można było zobaczyć kartki z napisem „Dziękujemy Wam Polacy”.

 

Był postacią wyjątkowego formatu: wybitnie uzdolnionym i bardzo zasłużonym oficerem, wzorem cnót żołnierskich i obywatelskich, a przy tym pogodnym i życzliwym człowiekiem. Wszedł na trwałe do panteonu oręża polskiego i stał się symbolem patriotyzmu oraz oddania Ojczyźnie.
 

Pomnik gen. Maczka w Belgii

Warszawa-słowa gen. Maczka wyryte w marmurze